Афганістан
Афганістан: Улік сацыяльна-эканамічных інтарэсаў ва ўсіх слаях грамадства мае важнае значэнне для ўстойлівага міру

Першы намеснік дырэктара Інстытута стратэгічных і міжрэгіянальных даследаванняў пры Прэзідэнце Рэспублікі Узбекістан Акрамжон Нематаў пракаментаваў ініцыятывы Узбекістана на афганскім напрамку, высунутыя на пасяджэнні Савета кіраўнікоў дзяржаў Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва ( ШАС) адбылася 16-17 верасня.
Сёння адным з ключавых пытанняў міжнароднага парадку дня з'яўляецца сітуацыя ў Афганістане пасля прыходу да ўлады талібаў. І цалкам натуральна, што гэта стала цэнтральнай тэмай саміту кіраўнікоў дзяржаў ШАС, які прайшоў 17 верасня 2021 года ў Душанбэ. Большасць дзяржаў ШАС маюць агульную мяжу з Афганістанам і непасрэдна адчуваюць на сабе негатыўныя наступствы крызісу, які разгортваецца. Дасягненне міру і стабільнасці ў Афганістане з'яўляецца адной з галоўных задач бяспекі ў рэгіёне ШАС, піша першы намеснік дырэктара ISRS Акрамжон Нематаў.
Пра сур'ёзнасць гэтага пытання і высокую ступень адказнасці, з якой дзяржавы ставяцца да яго вырашэння, сведчыць абмеркаванне афганскай праблемы ў фармаце ШАС-АДКБ. Пры гэтым галоўнай мэтай шматбаковых перамоў быў пошук узгодненых падыходаў да сітуацыі ў Афганістане.
Прэзідэнт Узбекістана Ш. Мірзіёеў прадставіў сваё бачанне працэсаў, якія адбываюцца ў Афганістане, акрэсліў звязаныя з імі выклікі і пагрозы, а таксама прапанаваў шэраг асноўных падыходаў да выбудоўвання супрацоўніцтва на афганскім напрамку.
У прыватнасці, Ш. Мірзіёеў канстатаваў, што сёння ў Афганістане склалася абсалютна новая рэальнасць. Новыя сілы, як рух Талібан прыйшоў да ўлады. Пры гэтым ён падкрэсліў, што новым уладам яшчэ трэба будзе прайсці складаны шлях ад кансалідацыі грамадства да фарміравання дзеяздольнай улады. Сёння захоўваюцца рызыкі вяртання Афганістана да сітуацыі 90-х гадоў, калі краіна была ахоплена грамадзянскай вайной і гуманітарным крызісам, а яе тэрыторыя ператварылася ў цэнтр міжнароднага тэрарызму і наркавытворчасці.
Пры гэтым кіраўнік дзяржавы падкрэсліў, што Узбекістан як бліжэйшы сусед, які ў тыя гады непасрэдна сутыкаўся з пагрозамі і выклікамі, выразна ўсведамляе ўсе магчымыя негатыўныя наступствы развіцця сітуацыі ў Афганістане пры горшым сцэнары.
У сувязі з гэтым Ш.Мірзіёеў заклікаў краіны ШАС аб'яднаць намаганні для прадухілення зацяжнога крызісу ў Афганістане і звязаных з гэтым выклікаў і пагроз краінам Арганізацыі.
У гэтых мэтах было прапанавана наладзіць эфектыўнае ўзаемадзеянне па Афганістане, а таксама весці скаардынаваны дыялог з новымі ўладамі, прапарцыянальна выконваючы ўзятыя на сябе абавязацельствы.
Па-першае, узбекскі лідар падкрэсліў важнасць дасягнення шырокага палітычнага прадстаўніцтва ўсіх слаёў афганскага грамадства ў дзяржаўным кіраванні, а таксама забеспячэння павагі асноўных правоў і свабод чалавека, асабліва жанчын і нацыянальных меншасцяў.
Як адзначыў Прэзідэнт Узбекістана, ад гэтага залежаць перспектывы стабілізацыі сітуацыі, аднаўлення афганскай дзяржаўнасці і ў цэлым развіцця супрацоўніцтва міжнароднай супольнасці з Афганістанам.
Варта адзначыць, што Ташкент заўсёды прытрымліваўся прынцыповай пазіцыі аб неабходнасці паважаць суверэнітэт, незалежнасць і тэрытарыяльную цэласнасць суседняй краіны. Альтэрнатывы мірнаму ўрэгуляванню канфлікту ў Афганістане няма. Важна весці палітычны дыялог з інклюзіўным перамоўным працэсам, які ўлічвае выключна волю ўсяго афганскага народа і разнастайнасць афганскага грамадства.
Сёння насельніцтва Афганістана складае 38 мільёнаў чалавек, прычым больш за 50% яго складаюць этнічныя меншасці - таджыкі, узбекі, туркмены, хазарэйцы. Мусульмане-шыіты складаюць ад 10 да 15% насельніцтва, ёсць і прадстаўнікі іншых канфесій. Акрамя таго, у апошнія гады значна ўзрасла роля жанчын у грамадска-палітычных працэсах Афганістана. Па дадзеных Сусветнага банка, колькасць жанчын у насельніцтве Афганістана складае 48% або каля 18 мільёнаў чалавек. Да нядаўняга часу яны займалі высокія дзяржаўныя пасады, былі міністрамі, працавалі ў адукацыі і ахове здароўя, актыўна ўдзельнічалі ў грамадска-палітычным жыцці краіны як парламентарыі, праваабаронцы, журналісты.
У сувязі з гэтым толькі фарміраванне прадстаўнічай улады, баланс інтарэсаў этнапалітычных груп і ўсебаковы ўлік сацыяльна-эканамічных інтарэсаў усіх слаёў грамадства ў дзяржаўным кіраванні з'яўляюцца найважнейшымі ўмовамі ўстойлівага і трывалага міру ў Афганістан. Больш за тое, эфектыўнае выкарыстанне патэнцыялу ўсіх сацыяльных, палітычных, этнічных і рэлігійных груп можа ўнесці важкі ўклад у аднаўленне афганскай дзяржаўнасці і эканомікі, вяртанне краіны на шлях міру і росквіту.
Па-другое, улады павінны не дапусціць выкарыстання тэрыторыі краіны для дыверсійных дзеянняў супраць сумежных дзяржаў, выключыць заступніцтва міжнародных тэрарыстычных арганізацый. Падкрэслівалася, што супрацьдзеянне магчымаму росту экстрэмізму і экспарту радыкальнай ідэалогіі, спыненне пранікнення баевікоў праз межы і іх перакідванне з гарачых кропак павінны стаць адной з ключавых задач ШАС.
За апошнія 40 гадоў вайна і нестабільнасць у Афганістане ператварылі гэтую краіну ў прытулак для розных тэрарыстычных груповак. Паводле звестак Рады Бяспекі ААН, цяпер у краіне дзейнічаюць 22 з 28 міжнародных тэрарыстычных груповак, у тым ліку ІД і Аль-Каіда. У іх шэрагі таксама выхадцы з Сярэдняй Азіі, Кітая і краін СНД. Да цяперашняга часу сумеснымі намаганнямі ўдаецца эфектыўна спыняць тэрарыстычныя і экстрэмісцкія пагрозы, якія зыходзяць з тэрыторыі Афганістана, не дапусціць іх распаўсюджвання на прастору краін Цэнтральнай Азіі.
У той жа час працяглы ўладны і палітычны крызіс, выкліканы складаным працэсам фарміравання легітымнага і дзеяздольнага ўрада, можа выклікаць вакуум бяспекі ў Афганістане. Гэта можа прывесці да актывізацыі тэрарыстычных і экстрэмісцкіх груповак, павялічыць рызыкі пераносу іх дзеянняў на суседнія краіны.
Больш за тое, гуманітарны крызіс, з якім сутыкнуўся сёння Афганістан, адцягвае перспектывы стабілізацыі сітуацыі ў краіне. 13 верасня 2021 г. Генеральны сакратар ААН А.Гутэрыш папярэдзіў, што ў бліжэйшы час Афганістан можа сутыкнуцца з катастрофай, паколькі амаль палова насельніцтва Афганістана або 18 мільёнаў чалавек жывуць у стане харчовага крызісу і надзвычайнай сітуацыі. Па дадзеных ААН, больш за палову афганскіх дзяцей ва ўзросце да пяці гадоў пакутуюць ад вострага недаядання, а траціна грамадзян - ад недахопу харчавання.
Акрамя таго, Афганістан сутыкнуўся з чарговай моцнай засухай - другой за апошнія чатыры гады, якая працягвае аказваць сур'ёзны негатыўны ўплыў на сельскую гаспадарку і вытворчасць прадуктаў харчавання. Гэтая галіна забяспечвае 23% ВУП краіны і 43% насельніцтва Афганістана працай і сродкамі да існавання. У цяперашні час 22 з 34 правінцый Афганістана сур'ёзна пацярпелі ад засухі, у гэтым годзе было страчана 40% усіх ураджаяў.
Больш за тое, сітуацыя пагаршаецца ростам беднасці насельніцтва Афганістана. Па дадзеных Праграмы развіцця ААН, цяпер доля беднасці сярод насельніцтва складае 72% (27.3 млн чалавек з 38 млн), да сярэдзіны 2022 года яна можа дасягнуць 97%.
Відавочна, што сам Афганістан не справіцца з такімі складанымі праблемамі. Больш за тое, 75% дзяржбюджэту (11 мільярдаў даляраў) і 43% эканомікі пакуль пакрытыя міжнароднымі ахвяраваннямі.
Ужо сёння высокая залежнасць ад імпарту (імпарт — $5.8 млрд, экспарт — $777 млн), а таксама замарозка і абмежаванне доступу да золатавалютных рэзерваў істотна падштурхнулі інфляцыю і рост коштаў.
Эксперты прагназуюць, што складаная сацыяльна-эканамічная сітуацыя ў спалучэнні з пагаршэннем ваенна-палітычнай абстаноўкі можа прывесці да патоку бежанцаў з Афганістана. Паводле ацэнак ААН, да канца 2021 года іх колькасць можа дасягнуць 515,000 тысяч. Пры гэтым асноўнымі рэцыпіентамі афганскіх бежанцаў будуць суседнія краіны — члены ШАС.
У сувязі з гэтым Прэзідэнт Узбекістана падкрэсліў важнасць недапушчэння ізаляцыі Афганістана і ператварэння яго ў «дзяржаву-ізгоя». У сувязі з гэтым было прапанавана размарозіць актывы Афганістана ў замежных банках, каб прадухіліць маштабны гуманітарны крызіс і прыток бежанцаў, а таксама працягваць аказваць Кабулу дапамогу ў аднаўленні эканомікі і вырашэнні сацыяльных праблем. У адваротным выпадку краіна не зможа вырвацца з лап нелегальнай эканомікі. Яно сутыкнецца з пашырэннем гандлю наркотыкамі, зброяй і іншымі формамі транснацыянальнай арганізаванай злачыннасці. Відавочна, што ўсе негатыўныя наступствы гэтага найперш адчуюць на сабе суседнія краіны.
У сувязі з гэтым Прэзідэнт Узбекістана выказаўся за кансалідацыю намаганняў міжнароднай супольнасці для найхутчэйшага ўрэгулявання сітуацыі ў Афганістане і прапанаваў правесці ў Ташкенце сустрэчу высокага ўзроўню ў фармаце ШАС-Афганістан з прыцягненнем дзяржавы-назіральнікі і партнёры па дыялогу.
Безумоўна, ШАС можа ўнесці важны ўклад у стабілізацыю сітуацыі і забеспячэнне ўстойлівага эканамічнага росту ў Афганістане. Сёння ўсе суседзі Афганістана з'яўляюцца членамі або назіральнікамі ШАС і зацікаўлены ў тым, каб краіна зноў не стала крыніцай пагрозы рэгіянальнай бяспекі. Краіны ШАС з'яўляюцца аднымі з асноўных гандлёвых партнёраў Афганістана. Аб'ём гандлю з імі складае амаль 80% тавараабароту Афганістана ($11 млрд). Акрамя таго, краіны ШАС забяспечваюць больш за 80% патрэбаў Афганістана ў электраэнергіі і больш за 20% патрэбаў у пшаніцы і муцы.
Прыцягненне да працэсу ўрэгулявання сітуацыі ў Афганістане партнёраў па дыялогу, у тым ліку Азербайджана, Арменіі, Турцыі, Камбоджы, Непала, а цяпер таксама Егіпта, Катара і Саудаўскай Аравіі, дазволіць выпрацаваць агульныя падыходы і наладзіць больш цесную каардынацыю намаганняў у забеспячэнне бяспекі, аднаўленне эканомікі і вырашэнне найбольш значных сацыяльна-эканамічных праблем Афганістана.
У цэлым краіны ШАС могуць адыграць ключавую ролю ў постканфліктным аднаўленні Афганістана, садзейнічаць яго ператварэнню ў адказнага суб'екта міжнародных адносін. Для гэтага краінам ШАС неабходна каардынаваць намаганні па ўсталяванні доўгатэрміновага міру і інтэграцыі Афганістана ў рэгіянальныя і сусветныя эканамічныя сувязі. У канчатковым выніку гэта прывядзе да станаўлення Афганістана як мірнай, стабільнай і квітнеючай краіны, свабоднай ад тэрарызму, вайны і наркотыкаў, а таксама да забеспячэння бяспекі і эканамічнага дабрабыту на ўсёй прасторы ШАС.
Падзяліцеся гэтым артыкулам:
-
Украіна4 дзён таму
Хімія поспеху: як Аляксей Федарыцаў дапамог падняць хімічную прамысловасць Украіны
-
Еўрапейская камісія5 дзён таму
Камісія вітае новы Еўрапейскі савет па медыя-паслугах
-
Еўрапейская камісія5 дзён таму
Камісія прысуджае стыпендыі на суму 417 мільёнаў еўра амаль 1,700 даследчыкам у рамках праграмы Марыі Складоўскай-Кюры
-
Еўрапейская камісія5 дзён таму
Камісар Хукстра прымае Рабочую групу па чыстым пераходзе ў рамках стратэгічнага дыялогу з еўрапейскім аўтамабільным сектарам